W przypadku pozytywnego wyniku kontroli antydopingowej, czyli wykrycia w organizmie zawodników niedozwolonych substancji, obowiązujące przepisy antydopingowych regulaminów FIFA oraz UEFA (Regulaminy) przewidują, co do zasady sankcję dyskwalifikacji zawodników na okres 4 lat. Definicje naruszenia, a także sankcje wskazane w Regulaminach są identyczne jak w Kodeksie-WADA, gdyż federacje sportowe związane są wytycznymi WADA w tym zakresie.
Pozytywny wynik testu antydopingowego powodować będzie odpowiedzialność dyscyplinarną, natomiast wysokość sankcji (kary) zależna będzie m.in. od zamiaru czy przyjętego przez organ dyscyplinarny stopnia winy.
Przepisy Regulaminów przewidują różną długość sankcji zawieszenia w zależności od tego czy wykryta substancja jest substancją „określoną” czy „nieokreśloną”[i] oraz od wykazania zamiaru. Podstawowy 4-letni okres zawieszenia znajdzie zastosowanie w przypadku, gdy (i) naruszenie przepisów antydopingowych wiąże się z substancją „nieokreśloną”, chyba że zawodnik lub inna osoba może wykazać, że naruszenie przepisów antydopingowych nie było celowe lub (ii) naruszenie przepisów antydopingowych wiąże się z substancją określoną, a organ dyscyplinarny może wykazać, że naruszenie przepisów antydopingowych było celowe.
Reasumując, naruszenie obejmujące „nieokreślone” substancje podlega podstawowej sankcji wynoszącej 4 lata, chyba że sportowiec wykaże, że naruszenie było nieumyślne, to w takim przypadku okres zakazu startów jest ograniczony do 2 lat. Natomiast, jeżeli naruszenie dotyczy „określonej” substancji, to zawodnik podlega podstawowej sankcji wynoszącej 2 lata, chyba że to organ dyscyplinarny wykaże, że naruszenie było celowe. W takim przypadku okres obejmujący zakaz startów zostanie zwiększony do 4 lat.
Poniżej przedstawione zostaną możliwości jakie mają zawodnicy w celu redukcji lub uniknięcia tak długiego okresu zawieszenia, który jak wskazano wyżej, w podstawowym wymiarze może wynosić aż 4 lata.
Skrócenie okresu kary zawieszenia w przypadku nieumyślnego naruszenia przepisów
W pierwszej kolejności, przy wymiarze kary istotne znaczenie będzie miało ustalenie zamiaru. Dla przyjęcia zamiaru wymagane będzie wykazanie, że zawodnik wiedział, że jego zachowanie stanowić będzie naruszenie przepisów antydopingowych albo wiedział, że istnieje znaczne ryzyko, że takie zachowanie może stanowić lub powodować naruszenie przepisów antydopingowych, jednak ryzyko to lekceważył. Jak wskazuje się w Regulaminach, podział na „celowe” i „niecelowe” naruszenie przepisów ma kluczowe znaczenie dla zidentyfikowania tych zawodników, którzy oszukują.
W przypadku nieumyślnego naruszenia przepisów antydopingowych zawodnik ma dalszą możliwość redukowania 2 letniej kary zawieszenia. W takim przypadku kara zależeć będzie od przyjętego przez organ dyscyplinarny stopnia winy zawodnika.
Rezygnacja z kary zawieszenia przy braku winy lub zaniedbania
Ponieważ zgodnie z zasadą winy dolegliwość wymierzanej kary nie może przekroczyć stopnia winy, Regulamin przewiduje szereg możliwość jej zmniejszenia (tzn. dopasowania do stopnia winy).
Po pierwsze, jeżeli zawodnik wykaże, że pomimo naruszenia przepisów nie ponosi winy ani nie jest winny zaniedbania, organ dyscyplinarny całkowicie rezygnuje z nałożenia kary. Przyjęcie braku winy lub zaniedbania wymaga udowodnienia przez zawodnika, że nie wiedział, nie podejrzewał oraz, że nie mógł wiedzieć ani podejrzewać, nawet przy zachowaniu należytej staranności, że użył substancję zabronioną bądź, że taka substancja została mu podana. Co istotne, poza wyjątkiem, gdy zawodnik jest niepełnoletni, przy ocenianiu stopnia winy zawodnik będzie musiał w sposób wiarygodny wyjaśnić, w jaki sposób substancja zabroniona dostała się do jego organizmu. Dopiero po przedstawieniu wiarygodnej wersji przez zawodnika, organ dyscyplinarny na tej podstawie będzie oceniał stopień zaniedbania jakiego dopuścił się zawodnik.
W orzecznictwie Trybunał Arbitrażowego ds. Sportu (Trybunał) wskazuje, że od profesjonalnego zawodnika oczekuje się najwyższych standardów i wymagane jest zachowanie „najwyższej staranności”. W związku z tym, każde zachowanie zawodnika naruszające ten najwyższy standard i nałożone na niego szczególne obowiązki uzasadniać będą przypisanie mu winy.
Jeżeli jednak ze względu na niezachowanie najwyższej staranności zawodnikowi zostanie przypisana wina, to szansą na zmniejszenie kary jest argumentacja, że jego wina nie była istotna.
Skrócenie okresu kary zawieszenia z powodu braku istotnej winy lub zaniedbania
Jeżeli zawodnik będzie potrafił wykazać brak istotnej winy lub zaniedbania, minimalną karą jest nagana bez orzekania zakazu startu w zawodach, natomiast maksymalna kara wynosi dwa lata takiego zakazu. Przesłanka braku istotnej winy lub zaniedbania zostanie spełniona jeżeli zawodnik udowodni, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności oraz uwzględniając kryteria ustalenia braku winy lub zaniedbania, że jego wina nie była istotna w stosunku do naruszonych przepisów antydopingowych. Ocena stopnia winy zawodnika będzie zawsze ustalana na podstawie przedstawionej przez zawodnika (i uznania jej przez organ dyscyplinarny za wiarygodną) wersji, co do sposobu w jaki niedozwolona substancja w organizmie zawodnika się znalazła.
Wytyczne co do sposobu oceny istotności winy lub zaniedbania i związanej z tym odpowiedniej wysokości sankcji wskazuje w swoich orzeczeniach Trybunał (CAS 2013 / A / 3327 Marin Cilic vs. International Tennis Federation i CAS 2013 / A / 3335 International Tennis Federation przeciwko Marin Cilic; CAS 2015 / A / 3876 James Stewart Jr. v. Federation Internationale de Motocyclisme; CAS 2018/A/5546 José Paolo Guerrero v. FIFA / CAS 2018/A/5571 WADA v. FIFA & José Paolo Guerrero).
Trzy stopnie winy zawodników
Trybunał we wskazanych orzeczeniach rozróżnia i klasyfikuje trzy stopnie winy – lekki, średni oraz znaczny. Przy znacznym stopniu winy okres zawieszenia wynosi od 16 do 24 miesięcy, przy czym „standardowa” wina w stopniu znacznym prowadzić będzie do zawieszenia na 20 miesięcy. Średni stopień winy to zawieszenie wynoszące od 8 do 16 miesięcy, natomiast „standardowy” średni stopień winy oznacza zawieszenie na 12 miesięcy. Lekki stopień winy oznacza okres zawieszenia w granicach od 0 do 8 miesięcy, przy czym „standardowy” lekki stopnień winy prowadzić będzie do zawieszenia na 4 miesiące.
Jak wskazuje Trybunał, aby właściwie określić stopień winy należy rozważyć zarówno obiektywne jak i subiektywne okoliczności. Do obiektywnych okoliczności zaliczany będzie poziom staranności oczekiwany od każdej rozsądnej osoby będącej w sytuacji zawodnika. Natomiast subiektywnymi okolicznościami będzie staranność oczekiwania od konkretnego zawodnika przy uwzględnieniu jego osobistych cech.
Obiektywne kryteria winy
Trybunał podkreśla, że w teorii prawie wszystkim naruszeniom przepisów antydopingowych związanym z przyjmowaniem produktów zawierających zabronioną substancję można zapobiec i wskazuje na pewien model wzorcowego zachowania, które teoretycznie powinno zapobiegać naruszaniu przez zawodników przepisów antydopingowych. Jak wskazuje Trybunał, od zawodnika można rozsądnie oczekiwać, że podejmie co najmniej następujące kroki: (i) przeczyta etykietę stosowanego produktu (lub w inny sposób ustali jego składniki), (ii) sprawdzi wszystkie składniki z etykiety z obowiązującą listą substancji zabronionych, (iii) sprawdzi dany produkt w internecie, (iv) zweryfikuje czy produkt pochodzi z pewnego źródła, (v) skonsultuje się z odpowiednimi ekspertami w tej dziedzinie.
Na podstawie analizy wskazanych powyżej obiektywnych kryteriów zawodnikowi przypisany zostanie konkretny stopień winy (lekki, średni lub znaczny). W dalszej kolejności analizowane będą kryteria subiektywne, które mogą spowodować „przesunięcie” danego zawodnika w górę lub w dół w ramach danego stopnia winy przypisanego zawodnikowi na podstawie obiektywnych kryteriów.
Subiektywne kryteria winy
Jak dalej wskazał Trybunał, okoliczności, które mogą zostać wzięte pod uwagę przy określaniu poziomu subiektywnej winy, to w szczególności: wiek i/lub brak doświadczenia zawodnika, problemy językowe lub środowiskowe, z którymi zawodnik musiał się zmierzyć, zakres edukacji antydopingowej otrzymanej przez zawodnika (lub zakres edukacji antydopingowej, która była dla niego dostępna). Trybunał przy ocenie winy, bierze także pod uwagę wszelkie inne „osobiste słabości” na które podatny może być (i) zawodnik, który przez długi czas przyjmował dany produkt bez incydentów (ii) zawodnik, który wcześniej sprawdzał składniki produktu, (iii) zawodnik, który cierpi na wysoki stopień stresu (iv) zawodnik, którego poziom świadomości był zmniejszony w wyniku nierozważnego, ale zrozumiałego błędu.
Zasada proporcjonalności
Jak wskazano powyżej, zgodnie z zasadą winy wysokość sankcji odzwierciedlać będzie stopień przypisanej konkretnemu zawodnikowi winy w związku z naruszeniem. Powstaje pytanie czy jednak w nadzwyczajnych okolicznościach sprawy możliwe jest wyjście poza ramy tych zasad?
W jednym z ostatnich orzeczeń (CAS 2018/A/5546 José Paolo Guerrero v. FIFA / CAS 2018/A/5571 WADA v. FIFA & José Paolo Guerrero), Trybunał wypowiedział się na temat możliwości dodatkowego dopasowania wymiaru sankcji w nadzwyczajnych okolicznościach przy zastosowaniu zasady proporcjonalności i ewentualnego wyjścia poza granice kar wskazanych w Regulaminach. Trybunał wskazał, że jest świadomy często cytowanego przysłowia prawnego „Hard cases make bad law” i z tego względu nie może ulec pokusie przekroczenia granic kar wyznaczonych przez Regulaminy, pomimo tego, że ich zastosowanie w konkretnej sprawie może być dotkliwe dla danego zawodnika. Trybunał jednocześnie podkreślił, że w tym przypadku pewność prawa jest zbyt ważną zasadą, aby móc dopuścić odstępstwo od Regulaminów. Zdaniem Trybunału, wprowadzenie więc takiego wyjątku byłoby destrukcyjne i wiązało się z niekończącą się debatą na temat tego, w jakich przypadkach kolejne odstępstwa mogłyby być uzasadnione.
Podsumowanie
Odpowiedzialność sportowców za naruszenie przepisów antydopingowych jest odpowiedzialnością „obiektywną”, co oznacza, że do stwierdzenia naruszenia przepisów antydopingowych nie jest konieczne wykazanie zamiaru, winy, zaniedbania czy świadomego użycia substancji przez zawodnika. Wynika to z nałożonego przepisami na zawodnika obowiązku polegającego na dopilnowaniu, aby do jego organizmu nie została wprowadzona żadna substancja zabroniona. Jak wskazują Regulaminy, sama obecność substancji zabronionej w próbkach pobranych od zawodnika jest wystarczającym dowodem naruszenia przepisów antydopingowych. Jednocześnie przepisy dają zawodnikowi możliwości redukcji lub uniknięcia dolegliwych sankcji, wymaga to jednak przeprowadzenia dokładnego postępowania, podczas którego zawodnik będzie mógł wykazać brak zamiaru lub winy w związku z naruszeniem przepisów antydopingowych.
Karolina Skrzypczyk, adwokat
[i] Wszystkie substancje znajdujące się na corocznej liście substancji i metod zabronionych WADA są uważane za substancje „określone”, z wyjątkiem substancji z klas S1, S2, S4.4, S4.5, S6.A oraz metod zabronionych M1, M2 i M3 (substancje i metody „nieokreślone”). Lista „określonych” i „nieokreślonych” substancji dostępna na https://www.wada-ama.org/en/resources/science-medicine/prohibited-list-documents
